Το οργανωμένο έγκλημα δείχνει τα νύχια του

Γράφει ο Γιάννης Στάθης

Οικονομολόγος

 Η οικονομική κρίση και το περιβάλλον το οποίο διαμορφώνει , λειτουργεί κυριολεκτικά ως «επιχειρηματική ευκαιρία» για το σύγχρονο οργανωμένο οικονομικό έγκλημα, το οποίο μπορεί να την αξιοποιήσει με ποικίλους τρόπους.

Και αυτό για πολλούς λόγους: Πρώτον, οι οργανωμένες εγκληματικές οργανώσεις είναι σήμερα σε θέση να αποκτήσουν με πολύ χαμηλό οικονομικό τίμημα ,επιχειρήσεις με σημαντικά προβλήματα επιβίωσης, αλλά με τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης. Δεύτερον, η έλλειψη ρευστότητας που έχει πλέον μετατραπεί σε πιστωτική ασφυξία στην παγκόσμια αγορά ,πολλαπλασιάζει περαιτέρω τα υψηλά περιθώρια κέρδους που αντιστοιχούν σε εγκληματικές δραστηριότητες, όπως π.χ. η τοκογλυφία. Τρίτον, η διαρκής ύφεση των τελευταίων ετών έχει δημιουργήσει στρατιές ανέργων, κάποιοι από τους οποίους, λόγω της άθλιας οικονομικής τους κατάστασης, στρέφονται πλέον στην παρανομία. Έτσι, ένας μεγάλος αριθμός ανέργων, ανάμεσα στους οποίους και πολλά εξειδικευμένα στελέχη, πλέον είναι δυνάμει διαθέσιμα, στην αγορά εργασίας και ταυτόχρονα σε αυτήν του οργανωμένου εγκλήματος. Τέταρτον, τα προγράμματα δημοσιονομικής σταθεροποίησης και μείωσης των ελλειμμάτων που υιοθετούν υποχρεωτικά οι κυβερνήσεις περιλαμβάνουν - μεταξύ άλλων - την περικοπή δαπανών  για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, πράγμα που οδηγεί στην έλλειψη πόρων για την πρόληψη και καταστολή του οργανωμένου εγκλήματος, που - όπως είπαμε - μεγεθύνεται υπό συνθήκες οικονομικής κρίσης. 

Είναι σαφές ότι μορφές εγκληματικότητας, όπως το λαθρεμπόριο, η φοροδιαφυγή, η τοκογλυφία, το ξέπλυμα μαύρου χρήματος κλπ. δεν είναι είναι καινούρια φαινόμενα. Ωστόσο, η φύση και οι μορφές του οικονομικού εγκλήματος μεταλλάσσονται δραματικά τα τελευταία χρόνια, με αξιοποίηση των νέων οικονομικών και τεχνολογικών εξελίξεων. Το ηλεκτρονικό έγκλημα, η οργανωμένη κλοπή φόρων αλλά και το εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων,  είναι κάποιοι από τους τομείς και τις δραστηριότητες - πέραν των παραδοσιακών - που αφορούν το οργανωμένο έγκλημα.

Το διεθνές οικονομικό έγκλημα δεν είναι ζήτημα, το οποίο μπορεί να αντιμετωπισθεί με αποτελεσματικό τρόπο αποκλειστικά και μόνο από τις διωκτικές και τις δικαστικές αρχές χωρίς σαφή πολιτική βούληση των ηγετών των σύγχρονων κρατών. Και αυτό γιατί το μέγεθός του, η διασυνοριακή ανάπτυξή του και οι περίπλοκες και διαρκώς εξελισσόμενες τεχνικές του το καθιστούν γιγάντιο  πολιτικό πρόβλημα σε διεθνές επίπεδο.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι μέχρι πρόσφατα, το διεθνές οικονομικό έγκλημα δεν αντιμετωπίστηκε - λόγω άλλων προτεραιοτήτων (;) - στην πραγματική του διάσταση, αλλά με λιγότερη σημασία από αυτή που του αναλογεί.  Αντιθέτως, οι διωκτικές αρχές, κυρίως αυτές που ακολούθησαν το αμερικανικό δόγμα, επέλεξαν να δώσουν προτεραιότητα στην διεθνή τρομοκρατία και στην αντιμετώπισή της, δεδομένης και της έλλειψης πόρων που όπως είπαμε οξύνει το πρόβλημα και δεν επιτρέπει την πολυεπίπεδη δράση των αρχών.

  Έτσι, σήμερα η αντιπαράθεση μεταξύ των δυνάμεων εφαρμογής του νόμου και του εγκλήματος είναι ακόμα μεγαλύτερη.  Έτσι, οικονομικά εύρωστες, άρτια στελεχωμένες και διασυνδεδεμένες εγκληματικές οργανώσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν άνετα και να διαφύγουν εύκολα από τις  διωκτικές και δικαστικές αρχές, που είναι εξαιρετικά αναποτελεσματικές λόγω των  δραστικών περικοπών και της γραφειοκρατίας, αλλά και παροπλισμένες δεδομένου ότι συνήθως η δικαιοδοσία τους δεν ξεπερνά τα εθνικά σύνορα, ενώ έχουν να αντιμετωπίσουν οργανώσεις οι οποίες δρουν στην παγκόσμια σκακιέρα. Η αξιοποίηση του παγκόσμιου συστήματος (και εδώ εννοούμε όχι μόνο το τραπεζικό σύστημα αλλά και τα περίπλοκα νομικά συστήματα των διαφόρων κρατών), είναι σχεδόν αδύνατο να αντιμετωπισθεί από εθνικές αρχές που δρούν σε τοπικό επίπεδο και με πολύ αργά αντανακλαστικά.

Ένα πολύ σημαντικό εμπόδιο στην αντιμετώπιση του φαινομένου είναι και ο βαθμός κατανόησής του.  Ο ελλιπής προσδιορισμός του προβλήματος στις πραγματικές του διαστάσεις το καθιστά σχεδόν άλυτο.  Ο σημερινός, ξεπερασμένος από τις εξελίξεις, τρόπος κατανόησης ενός τόσο πολύπλοκου φαινομένου πρέπει να αντικατασταθεί από νέα αντίληψη, νέο σχεδιασμό και νέες οργανωτικές δομές.  Ωστόσο αυτό μπορεί να αποτελέσει μόνο ένα πρώτο βήμα που πρέπει αυτονόητα να συνδυαστεί με τη συνεργασία σε διεθνές επίπεδο.

Ας μας επιτραπεί ένα παράδειγμα που γλαφυρά περιγράφει τη στενή αλληλεξάρτηση ανάμεσα στην οικονομική κρίση και τη μεγέθυνση του οργανωμένου εγκλήματος:  οι ειδικοί διαπιστώνουν ότι η μαύρη αγορά  ανθρωπίνων οργάνων, που παραδοσιακά ανθεί σε χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία και οι Φιλιππίνες, επεκτείνεται πλέον ραγδαία και σε χώρες της Ευρώπης, οι οποίες συγκλονίζονται από την κρίση, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία και η Ρωσία. Αντιμετωπίζοντας τη φτώχεια, κάποιοι Ευρωπαίοι γίνονται ευάλωτοι και επιθυμούν να πουλήσουν πνεύμονες, νεφρά, κερατοειδείς, αίμα, μαλλιά, σπέρμα, μητρικό γάλα και μυελό των οστών. Η εξάπλωση των παράνομων πωλήσεων οργάνων στην Ευρώπη υποκινείται και από το διαδίκτυο  ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, αδίστακτοι έμποροι εκμεταλλεύονται την οικονομική εξαθλίωση.
 Σύμφωνα με τον ειδικό εισαγγελέα της Ε.Ε. Τζόναθαν Ράτελ, οργανωμένες εγκληματικές ομάδες εκμεταλλεύονται τις δύο ευάλωτες πλευρές της συγκεκριμένης αλυσίδας: από τη μία τους ανθρώπους που πάσχουν από χρόνια φτώχεια κι από την άλλη τους απελπισμένους αλλά πλούσιους ασθενείς, που θα έκαναν τα πάντα για να επιβιώσουν.

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια οι διωκτικές αρχές πολλών χωρών προσπαθούν να εκσυγχρονίσουν την οργάνωσή τους. Η πρόσληψη εξειδικευμένων στελεχών, κυρίως νομικών, τραπεζικών στελεχών, οικονομολόγων, φοροτεχνικών και επιστημόνων πληροφορικής είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσουν να αντιληφθούν, να αναλύσουν και να προτείνουν μεθόδους και δράσεις για την αντιμετώπιση πολύπλοκων και εξαιρετικά αποτελεσματικών εγκληματικών οργανώσεων.

Η επιτυχία των διωκτικών αρχών στην αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος τα επόμενα χρόνια θα βασιστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ευελιξία και στην αέναη προσαρμογή του προσωπικού τους στις εξελίξεις.  Η συνεχής προσαρμογή των διωκτικών αρχών στις διαρκώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις του παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος και στις νέες τεχνολογίες είναι - όπως είπαμε - επιβεβλημένη για την καταπολέμηση των εγκληματικών οργανώσεων που δυναμιτίζουν τα θεμέλια της σύγχρονής κοινωνίας και της υγιούς οικονομίας.

Οι δυνάμεις εφαρμογής του νόμου πρέπει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις προκλήσεις για να μπορέσουν να προστατεύσουν τους πολίτες από τις πολύπλοκες απειλές σε ένα παγκοσμιοποιημένο και διασυνδεδεμένο περιβάλλον.

 

*Ο Γιάννης Στάθης  είναι  οικονομικός σύμβουλος. Υπηρέτησε ως ανώτατο στέλεχος του Υπουργείου Οικονομικών και συνεργάστηκε στα πλαίσια της διεθνούς συνεργασίας, με τις διωκτικές αρχές των ΗΠΑ και πολλών ευρωπαικών χωρών .